‘Soms is alles helemaal donker en dan ga je op zoek naar dat ene lichtpuntje. Terug naar Somalië is voor mij dat lichtpuntje.’
Saïd (Somalië)
32 jaar, 25 jaar in Nederland
Perspectief: buitenbioscoop
Afgelopen week hebben we op Schiphol met tranen in de ogen afscheid genomen van Saïd. We hebben intensief contact met hem gehad, zijn dilemma’s en frustraties van dichtbij meegemaakt. Zoals hij bij ons op kantoor aan de wethouder van Amsterdam uitlegde: ‘Soms is alles helemaal donker en dan ga je op zoek naar dat ene lichtpuntje. Terug naar Somalië is dat lichtpuntje.’
Saïd is op jonge leeftijd met zijn familie het onrustige Somalië ontvlucht. Hij was pas zes jaar oud. Saïd zegt het keer op keer: ‘Ik ben er geboren maar ik ken mijn land niet.’ Saïd groeit op in de buurt van Eindhoven. De plekken van zijn jeugd zijn het Philips Stadion en Stratumseind.
Het gezin verhuist later naar Purmerend waardoor Saïd steeds vaker in Amsterdam komt. Hij leeft daar een leven van drank, drugs en criminaliteit, met name in het Oosterpark. Hij veroorzaakt enorm veel overlast en komt regelmatig in contact met politie. Het dramatische gevolg is dat zijn verblijfsvergunning ingetrokken wordt. Detentie in en uit, drank, schulden en criminaliteit maken het leven voor Saïd uitzichtloos.
Op zoek naar dat ene lichtpuntje besloot hij een aantal jaar geleden terug te willen keren naar zijn geboorteland Somalië. Geen makkelijke beslissing na zo veel jaar in Nederland. Na vele gesprekken en verschillende vertrekprocedures lukt het echter niet.
Als Saïd eind 2017 weer vast komt te zitten, besluit hij voor de allerlaatste keer – zoals hij dit zelf zegt – een poging te doen terug te keren naar Somalië. Ter bescherming van hemzelf regelen we dat hij in Ter Apel kan blijven, weg van alle verleidingen in Amsterdam. Zijn vertrouwen in de mensen die hem bij terugkeer kunnen helpen is erg klein. Hij schakelt de hulp in van een landgenoot. Deze blijkt al snel niet het beste met Saïd voor te hebben: hij benadert ons met het verzoek €4.000,- per teruggekeerde Somaliër te willen ontvangen. Dit weigeren we resoluut. Hij neemt daar geen genoegen mee en zorgt ervoor dat zowel de DT&V als Goedwerk in een kwaad daglicht komen te staan bij Saïd en familie.
Het heeft ons vele telefoongesprekken met Saïd en zijn familie gekost om het eerste vertrouwen terug te winnen.
Maar dan zitten we toch weer om de tafel. Saïd, een slimme jongen, ambitieus en met grote plannen is zeer stellig: ‘Ik wil zo snel mogelijk terug naar Somalië om daar mijn droom, een eigen garagebedrijf, waar te maken. Het land ken ik nauwelijks dus mijn nichtje móet mee. In Nederland wil ik stagelopen en spullen kopen voor mijn bedrijf. Hoe gaan jullie dit voor mij regelen?’ We maken duidelijke afspraken met elkaar en regelen een stage, we doen een aanvraag voor een sociale escort en zoeken extra geld voor zijn plan.
Dat we het vertrouwen van Saïd niet zomaar winnen, wordt na een aantal weken duidelijk. Keer op keer komt hij zijn afspraken met ons en anderen niet na. Bij de garage waar hij stage zou lopen komt hij niet opdagen. Als hij de apparatuur bij het truckbedrijf mag komen bekijken, is hij onbereikbaar. We twijfelen of hij wel echt terug wil keren. Tegelijkertijd twijfelt hij of alle organisaties wel echt hun afspraken na zullen komen. Zodra iets anders loopt dan hij in gedachten heeft, wordt hij boos en dreigt hij niet terug te zullen keren. We vertellen hem steeds weer: ‘de keuze is aan jou, wij zijn hier om je te helpen maar van ons hoef je absoluut niet terug’.
Vele maanden later heeft Saïd, mede dankzij de enorme inzet van zijn regievoerders van de DT&V en IOM, alle papieren op orde. ‘Mijn kant is nu gedaan toch? Nu moeten jullie aan de slag voor mij. Jullie moeten mijn ticket zo snel mogelijk regelen! Ik wil gaan!’
Bioscoop Holland
Het vastberaden maar tegelijkertijd wispelturige karakter van Saïd maakt het opzetten van een plan voor vertrek niet makkelijk. Hij heeft gehoord dat carpark-bioscopen enorm populair zijn in Somalië. Vol enthousiasme vertelt hij over de stelletjes die ’s avonds in hun auto op een parkeerplaats de nieuwste films bekijken op een enorm scherm. Bedreven belt hij bedrijf na bedrijf, vanuit Amsterdam maar ook vanuit Ter Apel. Als het scherm dat hij graag wil er niet blijkt te zijn, past hij zijn plan aan: dan maar een kleine bioscoop.
We regelen met het COA dat hij af en toe naar Amsterdam kan komen. Soms komt hij op de afspraken, andere keren niet. Als we vanuit de DT&V horen dat er officieel toestemming is vanuit Somalië, breekt een spannende tijd aan. Saïd belt bijna dagelijks over zijn ticket. ‘Is het al geboekt? Wanneer kan ik vertrekken? Kunnen jullie IOM bellen? Of anders DT&V?’
Als we in een elektronicawinkel de spullen voor zijn bioscoop uitzoeken, komt de ambitieuze, gedreven Saïd weer naar boven. Hij laat zich uitgebreid adviseren over beamers, laptops en geluidsinstallaties. Als we midden in de winkel in een soort glazen box staan en een medewerker het geluid van een surround system laat horen, kan Saïd – altijd serieus, iets wantrouwend – een glimlach niet onderdrukken. Trots vertelt hij aan de medewerker: ‘Deze wil ik! Ze zijn voor mijn eigen bioscoop in Somalië!’ Op zulke momenten zijn alle beren op de weg, volledig de moeite waard geweest. Als we de winkel uitlopen zegt Saïd: ‘Weet je, ik denk dat ik mijn bioscoop, Bioscoop Holland ga noemen, wat vind je ervan?’
Fikse ruzie
Nu is het alleen nog wachten op het vliegticket, dan kunnen de spullen echt aangeschaft worden. Voor zijn nichtje beginnen nu de onderhandelingen bij DT&V. Ze is behoorlijk veeleisend: ze wil graag vijf maanden in Somalië blijven en dat alles gefinancierd door DT&V. ‘Regelen jullie dit niet, dan ga ik niet, dan gaat Saïd ook niet, punt.’ Deze zin hebben we in de laatste weken veel gehoord. Hoewel Saïd op de achtergrond soms wel, soms niet komt, voert zijn nichtje strijd om alles geregeld te hebben op haar manier. Zo niet, dan gaat ze niet!
Het volgende obstakel volgt: als eindelijk het vliegticket is geboekt, blijkt er niemand op kantoor in Ter Apel om Saïd te informeren. We spreken Saïd kort als hij de volgende dag alsnog bericht krijgt. Hij is overdonderd. ‘Volgende week al?!’ Zijn nichtje blijkt nog geen bericht te hebben ontvangen. Als zij een dag later haar reisbrief ontvangt, blijkt deze op een andere datum te zijn. De stress breekt uit: ‘Krijg ik vandaag geen bericht dan ga ik niet!’ Saïd is inmiddels weken niet in Ter Apel geweest en telefonisch onbereikbaar. Als we op donderdag met zijn nichtje op kantoor hebben afgesproken, komt Saïd niet opdagen. Voor zijn nichtje begint de volgende onderhandelingsronde; ze wil een flexibel ticket zodat ze zelf kan bepalen wanneer ze terugkeert. Niemand gaat dat voor haar bepalen!
Ook zijn nichtje heeft na een fikse ruzie al een aantal weken geen contact kunnen krijgen met Saïd. We leggen haar uit dat de situatie serieus is: Saïd heeft toestemming van Somalië om terug te keren. Keert hij niet vrijwillig terug, dan loopt hij het risico gedwongen uitgezet te worden. Dit is voor iemand als Saïd, die zijn land niet kent, een drama.
Wat een opluchting… Na het weekend verschijnen de twee alsnog op kantoor. Saïd is terug bij zijn familie en zijn nichtje verliest hem geen seconde uit het oog, bang dat Saïd zich alsnog verliest in de drank. Ook Saïd begrijpt de ernst van de zaak en wil absoluut dat er niks misgaat voor zijn vertrek. De dag ervoor pakt hij op kantoor alle spullen die hij gekocht heeft zorgvuldig in. Op het allerlaatste moment ontstaat alsnog gedoe: Saïd wil hoe dan ook een deel van de spullen al meenemen naar huis. Als hij beseft dat dit niet mag, wordt hij woest. ‘Jullie vertrouwen me niet, na al die tijd vertrouwen jullie me niet, ik vertrouw jullie nu toch ook?!’
Waar is Saïd?
Met gezonde spanning rijden we in de ochtend met alle spullen van Saïd richting Schiphol. Zal hij er zijn? Het blijft tot het laatste moment spannend. Er is afgesproken dat de familie wordt opgehaald door een busje van DT&V. Gelukkig! Als we op Schiphol aankomen zit het gezin omringd door koffers bij de Starbucks te wachten. Althans, de familie zonder Saïd. Even slaat de paniek toe maar dan komt een opgetogen Saïd aanlopen. Hij heeft een zwartoranje trainingspak aan met de Nederlandse leeuw op zijn borst. Met een grote kop Starbucks in zijn handen, hinkt hij zenuwachtig van het ene op het andere been. Enigszins serieus maar met een grote glimlach grapt hij nog: ‘Jullie hebben toch niks uit mijn koffer gejat?’
Bij het loket van IOM maken we de laatste foto’s met elkaar. Saïd wil een foto met Goedwerk, een foto met DT&V, een foto met zijn familie. ‘Allemaal herinneringen uit Nederland, dat is belangrijk man!’ Terwijl Saïd één voor één iedereen een dikke knuffel geeft en enorm bedankt, sorry zegt voor alle niet nagekomen afspraken, komen de tranen langzaam in zijn ogen. Dit is het dan, geen weg meer terug. Terwijl hij de tranen uit zijn ogen veegt loopt hij met zijn nichtje achter de IOM-medewerker aan. Hij blijft enthousiast zwaaien tot voor hem iedereen uit het zicht verdwenen is. Op weg naar dat ene lichtpuntje…
Wat hebben we met Saïd een bijzonder en intensief traject gehad. Alles ging om het winnen van vertrouwen. Nu rest alleen nog het vertrouwen dat Saïd in Somalië een nieuw leven kan starten.
Laatste berichten…
Saïd is alweer een half jaar geleden uit Nederland vertrokken. Hij stuurt ons nog regelmatig foto’s en beeldmateriaal vanuit Somalië. Inmiddels heeft hij van zijn familie een eigen stuk land gekregen om te onderhouden. Trots laat hij zijn truck, zijn oogst en zijn medewerkers zien via beelden opgenomen met zijn telefoon. ‘Dank voor alle hulp, ik ben iedereen heel erg dankbaar’.